پخت و سفیدگری

پارامترهای مهم در عملیات شستشو و پخت عبارتند از:

غلظت سود

نوع وغلظت مواد کمکی

دمای عملیات

زمان عملیات

⚡️نکته :

غلظت خیلی زیاد سود باعث حذف همه چربی پنبه و خشن شدن زیر دست میشود.

به منظور بهبود رطوبت پذیری منسوجات و اطمینان از حذف کامل ناخالصیها باید از سطح فعالهایی با خصوصیات تر کنندگی و شویندگی/ امولسیون کنندگی خوب به حمام اضافه شود . سطح فعال مورد استفاده باید دارای ویژگیهای زیر باشد:

خصوصیت تر کنندگی عالی بدون محدودت دمایی

اثر شویندگی وامولسیون کنندگی بالای چربیها و واکسها

پایدار در برابر اکسیدکننده ها و احیا کننده ها

پایدار در برابر سختی آب

پایدار در برابر حضور قلیا

غیر سمی بودن

همچنین به نقطه ابری شدن سطح فعالهای نانیونیک هم باید دقت کرد چرا که بالاتر از نقطه ابری شدن ممکن است سطح فعال غیر فعال شده و روی کالا رسوب کند.

عملیات پخت و سفیدگری پارچه های گرد بافت معمولا تک حمامه است ولی در مورد پارچه های تخت به صورت جداگانه در دو حمام انجام می شود.

وقتی کار پخت که شامل مقدار سود ، دما وزمان کافی باشد پساب به رنگ قهواه ای در میاید واین رنگ هرچه سیر تر باشد عملیات پخت کامل تراست همچنین بعد از انجام پخت با استفاده از تست غوطه وری می توان بررسی کرد که پخت به طور کامل انجام گرفته است برای این منظورپارچه ۲ در ۲ بریده شده در اب با درجه حرارت معمولی انداخته می شود زمان ۲-۴ ثانیه مورد تائید است.

بعد از پخت اگر پارچه رنگی بود ورنگرزی راکتیو مدنظر بود باید عملیات خنثی سازی با اسید استیک انجام گردد برای حصول اطمینان از خنثی سازی مقدار ۱/۷ گرم پودر فنل فتالیین  در ۱۵۰ سی سی الکل سفید حل کرده وبا آب مقطر به حجم ۳۰۰سی سی می رسانیم.این محلول تقریبا ٪۵ فنل فتالیین میباشد بعداز خنثی سازی با یک قطره چکان از محلول فوق کنار پارچه خود می چکانیم رنگ ارغوانی نشان دهنده قلیایی بودن پارچه ولی اگر بی رنگ بود پارچه خنثی  یا تا حدودی اسیدی ضعیف میباشد  که برای رنگرزی راکتیو مناسب است.

برای سفیدگری پنبه به یک اکسیدکننده خوب نیاز داریم  که ازکلریت سدیم وهیپوکلریت سدیم وآب اکسیژنه برای این منظور میتوان استفاده کرد.

مرغوب ترین ومناسب ترین نوع اکسیدکننده آب اکسیژنه است که در دو غلظت ۳۵% و۵۰% متداول است اما با توجه به محدودیت زمان نگهداری وخطر آتش زا بودن غلظت ۵۰% واردات واستفاده کمتری در صنعت دارد. در انبارداری آب اکسیژنه  خصوصا در فصول گرم سال باید از مجاورت آن با اسیدهابه ویژه اسید سولفوریک خودداری کرد چون خطر انفجار و آتش سوزی دارند.برای اطمینان ازمقدار اکسیژن فعال آب اکسیژنه میتوان به روش زیر عمل کرد:

مقدار ۵۰cc آب اکسیژنه را برداشته به حجم ۵۰۰cc می رسانیم حال ۱۰cc از این محلول را برداشته و در ارلن مایر به حجم ۴۰۰cc می رسانیم و به آن ۱۰cc اسیدسولفوریک ۱به۴ می افزاییم.محلول فوق را با پرمنگنات پتاسیم n/10 تیتر میکنیم .اگر با قطره اول ودوم رنگ صورتی پدید آمد با اسید سولفوریک آن را بی رنگ میکنیم و مجددا تیتراسیون را ادامه می دهیم تا رنگ صورتی اصلی بوجود آید.

حال از فرمول زیر مقدار درصد آب اکسیژنه را بدست می آوریم :

۱cc N/10 KMnO_{۴ = ۰.۰۰۱۷۰۱ g/l H2O2}

۲KMnO4 + 4H2SO4 + 5H2O2 →۲KHSO4 + 2MnSO4 + 8H2O + 5O2

آب اکسیژنه به تنهایی قادر به سفیدگری نمی باشد لذا باید آن را با یک قلیایی مناسب ترکیب کرد تا بتوانیم با اکسیژن نوزادی که تولید میشود عملیات سفید گری انجام گردد. در سفید گری
رنگ زرد پارچه خام و هم چنین ضایعات و تخم پنبه ای که در عملیات پخت به سطح پارچه آمده از پارچه به طور کل خارج شده و قلیایی مناسب برای این کار سود سوز آور میباشد.همچنین برای نفوذ بهتر و یکنواخت تر و تر نمودن کالای نساجی از نفوذ دهنده ها استفاده میکنیم نفوذ دهنده ها قالبا سطح فعال هستند که میتوانند آنیونیک،نانیونیک و یا آنیونیک-نانیونیک هستند نفوذ دهنده های معمولی که در پخت و سغیدگری و رنگرزی پنبه استفاده میشوند تا بومه ۲-۵ مقاوم هستند و در بومه بالا از بین میروند و تخریب میشوند، برای مرسریزاسیون از نفوذ دهنده های خاص با ساختار بسیار پیچیده تر استفاده میشوند که قابلیت تحمل بومه بالا رو دارند.شرایط برای سفید گری باید طوری مهیا گردد که آب اکسیژنه سریع تجزیه نشود در غیر اینصورت به پنبه صدمه زده میشود و
آب اکسیژنه در حمام به انتها نمیرسد وسفیدگری ناقص انجام میشود. لذا استفاده از پایدار کننده ضروری است تا تجزیه با تاخیرانجام شود.مورد دیگر که میتواند این تجزیه را زیاد کند، وجود املاح فلزی به خصوص آهن است که سرعت تجزیه و مصرف آب اکسیژنه را سرسام آور بالا میبرد مثلا مقدار ۵ / میلی گرم آهن در محیط سرعت تجزیه را ۱۰ برابر میکند لذا باید از یک سختی گیر که بتواند این املاح را نیز محلول کند استفاده شود.

تا به این مرحله پارچه پنبه ای سفیدگری شده است بنا به مصرف نهایی عملیات بعدی انجام میگردد اگر قرار به عرضه پارچه سفید باشد از سفیدکننده های نوری استفاده میگردد درغیر اینصورت پارچه خنثی سازی می شود ووارد مرحله بعدی میشود که ممکن است چاپ یا رنگرزی راکتیو باشد.

نکته حائز اهمیت در این مرحله برداشت کامل آب اکسیژنه از کالا است چون وجود آب اکسیژنه باعث زردی کالا در استنتر میگردد.با افزودن آنزیم های آنتی پراکسید بعد از سفید گری که مقدار آن هم بسیار پایین میباشد این مشکل را میتوان حل کرد.معمولا جهت حذف سریع تر و کامل تر آب اکسیژنه باقیمانده به جای حمام های شستشوی بیشتر و جلوگیری از مصرف بیشتر آب از آنزیم آنتی پراکساید که آنزیم کاتالاز میباشد، استفاده میکنیم. برای تعیین آب اکسیژنه مانده اولا میتوانیم از کیت های تعیین آب اکسیژنه که در بازار از ۵ / درصد تا ۲۵ درصد یک نوع آن و تا میزان های بالاتر نیز وجود دارد، استفاده کرد. برای کار ما همان مقدار پایین کفایت میکند.این کیت ها شبیه کاغذ پی اچ میباشد که با سه شید از رنگ فیروزه ای مشخص شده و به راحتی تست انجام میگیرد.

باتشکر ویژه از جناب آقای مهندس استاد و آقای مهندس زرینه عزیز